دشمن مردم

"اتحاد جماهیر شوروی فرو پاشید". این خبری بوود که در آگوست سال 1991 میلادی برابر با مرداد 1370 هجری شمسی، از تمام خبرگزاری های دنیا مخابره شد و به گفته ی بسیاری از تحلیل گرانِ مسائل سیاسی، مسیر تاریخ را برای همیشه عوض کرد. گفته می شود بعد از انتشار این خبر، تعداد زیادی از دختران و پسران روس در میدان سرخ مسکو تا صبح به رقص و پاکوبی و شرب خمر پرداختند.

بعد از اتمام جنگ جهانی دوم و پیروزی متفقین، آلمان نازی که به اشغال متفقین درآمده بوود به چهار بخش تقسیم شد و هر بخش در اختیار یکی از کشورهای پیروز یعنی، آمریکا، شوروی، انگلستان و فرانسه درآمد. بعدها سه کشور انگلستان و آمریکا و فرانسه بخش های تحت سیطره خود را متحد کرده و جمهوری فدرال آلمان غربی را بوجود آوردند. از طرفی اتحاد جماهیر شوروی نیز با حایل کردن دیوار برلین، عملا کشور آلمان را به دو بخش غربی و شرقی تقسیم کرد. این دیوار تا سالها برپا بوود و باعث جدایی بسیاری از افراد از اقوامشان شد. بطوری که خیلی ها تا آخر عمر نتوانستند نزدیکترین خویشاوندان خود را ببینند.

در این دوره دو کشور آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی به عنوان دو ابر قدرت بزرگ جهانی پا به عرصه ی رقابت گذاشتند. این رقابت شامل تمامی عرصه های نظامی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، ایدئولوژیکی و فضایی میشد.

دو کشور بارها تا آستانه ی جنگ هسته ی پیش رفتند. شوروی در تلاش بوود تا بر مبنای اندیشه های مارکسیستی، یک حکومت با مدل ِ سوسیالیستی و اقتصادی با مدل ِ کومونیستی را بر جهان دیکته کند و قومیت های مختلف را تحت لوای اتحاد جماهیر شوروی و با محوریت شعار الحاد و عدالت، گرد هم آورد. اما این مدل بخاطر ضعف های بنیادینی که داشت، جامعه را به سمت دیکتاتوری پیش برد. حکومت محدود شد به حزب کومونیست. اقتصاد کاملا غیر رقابتی شد و رنگ و بوی دولتی گرفت. آزادی های سیاسی به کمترین میزان خود رسید. حتی زمانی که خروشچوف سعی کرد حکومت مستبدانه ی استالین را اصلاح کند، در زمان برژنوف دوباره همان استبداد دوران استالینی حاکم شد.

ضعف شدید اقتصادی شوروی که بر مبنای فروش نفت و محصولات کشاورزی بوود باعث شد تا در دهه ی 1980، ارزش پول این کشور در برابر دلار آمریکا به یک چهل هزارم برسد. از طرفی شوروی علی رغم این اقتصاد بیمار، برای حفظ دامنه ی نفوذش در کشورهای بلوک شرقی ِ اروپا، نفت و مواد غذایی را به نصف قیمت و با بازپرداخت های طولانی در اختیار کشورهای بلوک شرق قرار میداد تا سلطه اش را بر این کشورها حفظ کند و مردمشان را راضی نگه دارد. بر اساس گزارشها، شوروی نفت را با نصف ِ بهای سبد نفتی ِ اوپک در اختیار کشورهای هم پیمانش قرار می داد. همه این عوامل دست به دست هم داد تا اقتصاد این کشور رو به ورشکستگی برود.

در عرصه ی داخلی نیز، سرکوبی ِ دگر اندیشان، فضای بسته ی سیاسی، نبود مطبوعات و رادیو تلویزیون ِ آزاد، و نظام تک حزبی، همه و همه موجب شده بوود تا موجی از اعتراضات پنهان در اقمار ِ شوروی بصورت بالقوه بوجود آید.

از طرفی اتحاد جماهیر شوروی، رقابت تسلیحاتی عظیمی را با آمریکا در پیش گرفته بوود که به جنگ سرد شهرت یافت. در صنایع تسلیحاتی و هوافضا، شوروی به هیچ عنوان حاضر نبود از آمریکا عقب بیافتد. به همین منظور در شرایط وخیم اقتصادی، حدود 17 درصد از تولید ناخالص ملی این کشور مستقیما صرف هزینه های تسلیحاتی برای مقابله با غرب می شد.  اگرچه زرادخانه های اتمی ِ شوروی بزرگتر از مشابه آمریکایی بوود و این کشور زودتر به فضا دست یافته بوود، اما با رشد چشمگیر صنایع الکترونیک و رایانه و مخابرات در غرب، عملا شوروی در عرصه ی فضایی، توان رقابت با غرب را از دست داده بوود. گفته می شود در اواخر دوران امپراتوری شوروی، این کشور در صنایع الکترونیک، حدود 10 سال از آمریکا عقب تر بوود.

رونالد ریگان رئیس جمهور ِ وقت ِ آمریکا، به طور هوشمندانه ای رقابت تسلیحاتی با شوروی را تشدید کرد تا زمینه های فروپاشی این کشور را فراهم کند. ورود نسل جدید ناو های هواپیمابر آمریکن اینترپرایز و ناوهای کلاس ِ نیمیتز، طرح های سپر موشکی و ... همه و همه باعث شد شوروی بودجه بیشتری را صرف جنگ افزارهای نظامی و موشک های کروز قاره پیما بنماید و اقتصاد این کشور بیشتر و بیشتر به سمت نابودی برود.

شکست مفتضحانه ی شوروی در افغانستان و همچنین حادثه ی چرنوبیل نیز در تسریع فروپاشی شوروی بی تاثیر نبود. هر چند تحلیل گران آمریکایی بر این باورند که اگر افزایش ناگهانی قیمت در دهه 1970 میلادی نبود، احتمالا شوروی 30 سال زودتر از بین می رفت.

میخایل گورباچف آخرین رهبر شوروی که مردی روشنفکر و واقع بین بوود، به محض به قدرت رسیدن، دست به اصلاحات سیاسی و اقتصادی زد. وی طی مفاهمه ای با آمریکا، پایان جنگ سرد و رقابت تسلیحاتی را اعلام کرد. همچنین سعی کرد آزادی سیاسی را به کشور برگرداند. وی همچینین دستور برچیدن دیوار برلین را بعد از سال ها صادر کرد که فروریختن این دیوار خود نشانه ای از فروریختن پایه های حکومت کومونیستی شوروی محسوب می شد.

حزب کومونیست، اصلاحات گورباچوف را برنتابید و علیه وی کودتا کرد و حتی برای مدتی وی را در حبس خانگی نگه داشت. اما این کودتا نه با اقبال مردم روبرو بوود و نه در مجامع جهانی به رسمیت شناخته شد. گورباچف مجددا به قدرت بازگشت. بحران به اوج رسید. وی در نطقی به تمامی کشورهای بلوک شرق ِاروپا اعلام کرد از این پس آزادند سرنوشت آینده خود را خود انتخاب کنند و در صورت تمایل می توانند مدل غربی را برای زندگی برگزینند. اقمار ِ شوروی یکی پس از دیگری اعلام استقلال می کردند.

سر انجام گورباچف بعد از جلسه ای که با حضور سران اوکراین و بلاروس در بلاروس برگزار شد، رسما استعفا کرد و پایان حکومت هفتاد و چند ساله ی شوروی را اعلام نمود. همچنین مقرر شد کشور جدیدی به نام فدراسیون دموکراتیک روسیه، میراث دار اتحاد جماهیر شوروی باشد و اسناد نظامی سری و به کلی سری به این کشور منتقل شود. به این ترتیب  بزرگترین کشور جهان و یکی از دو ابر قدرت جهانی، برای همیشه از صفحه ی روزگار حذف شد و به موزه ی تاریخ پیوست.  

تاریخ همیشه تکرار می شود. تاریخ بشریت مملو است از حکومت های گوناگون و اقوام مختلف که بدست خود از صفحه ی روزگار محو شدند. و البته تمامی ِ این حکومت ها در خیال خود می پنداشتند که در اوج قدرت و اقتدار هستند و هیچ خطری آنها را تهدید نخواهد کرد.

(أَوَ لَمْ یَسِیرُوا فِی الأَرْضِ فَیَنْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ کانُوا أَشدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَأَثارُوا الأَرْضَ وَعَمَرُوها أَکْثَر مِمّا عَمَرُوها وَجاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَیّناتِ فَمَا کانَ اللّهِ لِیَظْلِمَهُمْ وَلکِنْ کانُوا أَنْفُسهُمْ یَظْلِمُونَ)

(لَقَدْ کانَ فِی قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لأُولى الأَلباب...)

پ.ن:

عنوان پست، اقتباسی بوود از مستندی به همین نام .